„Drgające emocje”. Twórczość Jarosława Iwaszkiewicza na dużym ekranie

Pierwsze opowiadanie autorstwa Iwaszkiewicza zostało sfilmowane zaraz po wojnie, a jego teksty przez kolejne dekady inspirowały najwybitniejszych polskich reżyserów. Nagrane przez Andrzeja Wajdę „Panny z Wilka” były nawet nominowane do Oscara. Na czym polega fenomen opowiadań i dramatów Jarosława Iwaszkiewicza i co sprawia, że tak chętnie były przekładane na język filmu?

Transkrypcja podcastu do pobrania pod tekstem poniżej.

Jarosław Iwaszkiewicz (1894-1980) był poetą, prozaikiem, dramatopisarzem, a także jednym z najważniejszych twórców polskiej kultury. Współtworzył przedwojenną grupę poetycką „Skamander”, przez lata pełnił funkcje redaktora naczelnego „Twórczości” oraz prezesa Związku Literatów Polskich. Pozostawił po sobie kilkadziesiąt nowel, powieści i opowiadań, kilkanaście tomów poezji oraz kilka dramatów.

Poszukując odpowiedzi na pytanie dlaczego tak chętnie po twórczość Iwaszkiewicza sięgali filmowcy, warto zastanowić się nad ich konstrukcją i poruszanymi przez nią tematami: we wszystkich pojawiają się mocno nakreślone postaci (szczególnie kobiet), w których ścierają się przeciwności: młodość i starość, miłość i śmierć, prawda i kłamstwo. Akcja wielu opowiadań Iwaszkiewicza rozgrywa się poza miastem, na peryferiach, czyli przestrzeniach atrakcyjnych dla świata filmu.

Z drugiej strony, cechą twórczości Iwaszkiewicza jest ulotność i niedopowiedzenie, które wydają się być nieprzekładalne na język filmu. Zamiast tego, stały się cechą charakterystyczną „intymnych” adaptacji Andrzeja Wajdy – „Panien z Wilka” (wyróżnionych nominacją do Oscara), „Brzeziny” oraz „Tataraku” z poruszającą rolą Krystyny Jandy. Peryferyjność, choć w zupełnie innym wydaniu odnajdujemy także w „Matce Joannie od Aniołów” Jerzego Kawalerowicza, zamiast ulotności otrzymujemy bardzo gwałtowną grę emocji.

Zdjęcia z planów filmowych Andrzeja Wajdy przygotowywała Renata Pajchel, o której można posłuchać w jednej z naszych audycji.

Poza kunsztownością tekstów Iwaszkiewicza, warto wziąć pod uwagę wątek dużo bardziej przyziemny: Iwaszkiewicz jako wieloletni poseł, członek PZPR był dla twórców autorem „bezpiecznym”, a ekranizowanie jego twórczości zwiększało szansę na uniknięcie ingerencji cenzury.

Odpowiedzi na pytanie, co od lat fascynuje filmowców w opowiadaniach i dramatach Jarosława Iwaszkiewicza poszukiwaliśmy wraz z dr Pauliną Kwiatkowską, historyczką kina z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Zdjęcia: Narodowe Archiwum Cyfrowe

„Drgające emocje”. Twórczość Jarosława Iwaszkiewicza na dużym ekranie – transkrypcja podcastu