Przejdź do treści Przejdź do stopki strony

Silna, kochająca, cierpiąca – postać matki w polskiej kulturze

Silna, kochająca, cierpiąca – postać matki w polskiej kulturze

Odtwarzacz multimedialny

0:00Szybkość: 1x

Matka jest postacią towarzyszącą nam od samego początku – podobnie jest w przypadku kultury i sztuki. Niektóre z przypisywanych jej archetypicznych cech pozostają niezmienne, inne – twórcy zaczęli zauważać i podkreślać dopiero niedawno. Obraz matki jest bowiem zależny nie tylko od aktualnego momentu historycznego, ale także panujących nastrojów społecznych.

Transkrypcja podcastu do pobrania pod tekstem poniżej.

Opowieść o archetypach matki warto zacząć od tego pierwszego: pramatki, zarysowanej zarówno w mitologii (Gaja) jak i w Biblii (Ewa) czyli tej, która daje życie. W Polsce, m.in ze względu na historyczne doświadczenia wojen i rozbiorów, matka utożsamiana była z ojczyzną, którą się kocha, broni i o którą się walczy. W 1830 r. za sprawą wiersza Adama Mickiewicza „Do matki Polki” powstał społeczny mit Matki Polki. To kobiety, które są oddane rodzinie i swoim dzieciom, skłonne do największych poświęceń, takich jak wieloletnia tęsknota, cierpienie w samotności czy dopuszczenie możliwości, że dziecko może oddać życie za ojczyznę.

Matki skupiające się na swoich potrzebach, pojawiają się w polskiej kulturze o wiele rzadziej. Można tu wspomnieć „Cudzoziemkę” Marii Kuncewiczowej czy „Granicę” Zofii Nałkowskiej. Portret antymatki w „Ferdydurke” zarysował Witold Gombrowicz. Więcej o autorze „Ferdydurke” można dowiedzieć się odwiedzając poświęcone mu muzeum we Wsoli.

Kultura PRL dodała do portretu matki kolejne cechy: zaradność i umiejętność lawirowania w naznaczonej ograniczeniami komunistycznej rzeczywistości. Takie są właśnie matki z flagowych seriali tego okresu, czyli „Wojna domowa” czy „Czterdziestolatek”. Magda, żona inżyniera Karwowskiego, w subtelny sposób kieruje życiem całego domu, otaczając rodzinę opieką i troską. Twórcy zwracali także uwagę na zmianę, jaką w życiu kobiety oznacza urodzenie dziecka. W sposób dobitny pokazuje to Ryszard Bugajski w „Przesłuchaniu”. Bohaterka grana przez Krystynę Jandę, rodząc córeczkę symbolicznie zwycięża nad terroryzującym ją systemem.

Rozmowy z Ryszardem Bugajskim w cyklu „Mistrzowie mówią” można wysłuchać tutaj.

Nasilająca się zmiana zaczęła być widoczna w kinematografii i literaturze XXI wieku. Twórcy zwracają uwagę na trudności, z jakimi borykają się matki. Zamiast gloryfikować siłę i skłonność do poświęceń, zauważają problemy z odnalezieniem się w nowej rzeczywistości, ciążącą na nich presję społecznych oczekiwań czy w końcu zwyczajne zmęczenie. Taki obraz matki odnajdziemy np. w książce Natalii Fiedorczuk „Jak pokochać centra handlowe”.

Więcej o sposobach portretowania matek w polskiej kulturze opowiedziała w Audycjach Kulturalnych dr Małgorzata Bulaszewska, kulturoznawczyni, filmoznawczyni i medioznawczyni z Uniwersytetu SWPS.

Zdjęcie główne: Artur Grottger, cykl „Polonia”, IX, „Na pobojowisku”, fot. domena publiczna
Zdjęcia: NAC / Teatr Polski w Warszawie / producent filmu „Orlęta. Grodno ’39”

Silna, kochająca, cierpiąca – postać matki w polskiej kulturze – transkrypcja podcastu

Audycje Kulturalne są projektem realizowanym przez Narodowe Centrum Kultury.

O autorze

Inne odcinki z tej kategorii

Kultura lokalnie skuteczna Odtwarzacz plików dźwiękowych

Kultura lokalnie skuteczna

Animacja lokalnej kultury pełni wiele funkcji. Może być praktyką rozwijającą aktywne uczestnictwo w kulturze, czynnikiem zmiany społecznej, generatorem zrównoważonego rozwoju. Może być też narzędziem tworzenia struktur umożliwiających pełną i autentyczną partycypację. Jest bowiem zorientowana na budowanie poziomych relacji międzyludzkich, które są podstawą współpracy i budują kapitał społeczny. O… Czytaj dalej

Kultura na marginesie. Dlaczego państwo polskie dyskryminuje instytucje kultury? Odtwarzacz plików dźwiękowych

Kultura na marginesie. Dlaczego państwo polskie dyskryminuje instytucje kultury?

Odczucie nierównego traktowania jest powszechne wśród osób pracowniczych i dyrektorskich w samorządowych instytucjach kultury, a także wśród osób artystycznych, aktywistycznych i freelancerskich pracujących w obszarze kultury. W przypadku instytucji kultury, ich pracowników i pracowniczek, udowodnić tezę o nierównym traktowaniu przez państwo jest stosunkowo łatwo. Instytucje kultury i osoby… Czytaj dalej

Ojczysty nieoczywisty. Płeć w języku Odtwarzacz plików dźwiękowych

Ojczysty nieoczywisty. Płeć w języku

W ostatnim odcinku cyklu o języku niewykluczającym rozmawiamy o feminatywach, rodzaju neutralnym oraz formach językowych niewskazujących na płeć. Opowiada o nich Mateusz Adamczyk, który tym razem wcielił się w rolę gościa. Zapraszamy do wysłuchania rozmowy, w której zastanawiamy się nad feminatywami z perspektywy języka oraz kulturowych uwarunkowań. Czytaj dalej

Ojczysty nieoczywisty. Język wobec osób starszych Odtwarzacz plików dźwiękowych

Ojczysty nieoczywisty. Język wobec osób starszych

W kolejnym podcaście o języku włączającym rozmawiamy o komunikacji z osobami starszymi. Czym jest „ageizm językowy” i na czym polega „dziadurzenie”? O tym usłyszą Państwo w rozmowie Mateusza Adamczyka z Magdaleną Małgorzatą Skrzydlewską – specjalistką w zakresie komunikacji społecznej, trenerką, animatorką społeczną, prezeską Stowarzyszenia Forum 4 Czerwca. Czytaj dalej

Ojczysty nieoczywisty. Język wobec osób LGBT+ Odtwarzacz plików dźwiękowych

Ojczysty nieoczywisty. Język wobec osób LGBT+

W czwartym odcinku cyklu o języku włączającym Mateusz Adamczyk rozmawia z dziennikarzem i publicystą Marcinem Dzierżanowskim, współautorem poradnika „Jak mówić i pisać o osobach LGBT+”. W podcaście zastanawiamy się, jakie określenia związane z orientacją seksualną i tożsamością płciową są najwłaściwsze, a jakie powinny odejść do lamusa. Cykl… Czytaj dalej

„Fotografie wspierają pamięć” – wspomnienie Kresów na zdjęciach sprzed lat Odtwarzacz plików dźwiękowych

„Fotografie wspierają pamięć” – wspomnienie Kresów na zdjęciach sprzed lat

Album przygotowany przez Narodowe Archiwum Cyfrowe zawiera ponad 500 zdjęć, które zapraszają do odkrywania świata, po którym do dziś prawie nie ma śladu. Zapisane na fotografiach Kresy zaskakują swoją różnorodnością i naturalnym pięknem. „Kresy. Fotografie z Narodowego Archiwum Cyfrowego” to znacznie poszerzona wersja albumu wydanego przez NAC w… Czytaj dalej

Komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *